مرکز رشد علوم انسانی قم

حجت الاسلام دکتر سید محمد ثقفی در مورد نسبت میان علم و دین به خبرنگار مهر گفت: علم به معنای مطلق کلمه یعنی توسعه آگاهی و دانش در برابر جهل مورد تأکید دین است. در قرآن که منظور از دین همان قرآن است آیاتی داریم که مخاطب را به جهت عدم دانستن و عدم آگاهی و تفکر کردن و عدم عقلانیت مورد انتقاد قرار می دهد. اینکه چرا انسان ها تفکر نمی کنند و مخاطب را دعوت به تفکر می کند.

وی افزود: کلید اصلی علم و دانش در انسان تفکر است تفکر امتیاز انسان از سایر موجودات است. بنابراین تفکر لازمه انسانیت انسان است و آگاهی انسان را سبب می شود. برای همین منظور دین دستور به تفکر داده است. پیامبران جامعه را همیشه به سوی علم سوق داده اند. پیامبر اسلام (ص) فضیلت یک عالم را به هزار زاهد بی فکر ترجیح می دادند. یا در قرآن آمده که یک ساعت تفکر بهتر از هفتاد ساعت عبادت است. بنابرای بنیاد اصلی علم عبارت است از تفکر و تعقل و این دو در اندیشه دینی مورد تأکید قرار گرفته اند. از نظر پیشرفت خداوند می فرماید چرا دو روزتان یکسان است اینها نشانه توجه دین به توسعه علم و دانش در جامعه دارد.

استاد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اظهارداشت: یک مسئله برای آگاهی جامعه شناخت آسیب های اجتماعی است. حتی در علوم پزشکی می گویند تشخیص بیماری نصف درمان است. عمدتاً عوامل عقب ماندگی و جهل جامعه را نخبگان تشخیص می دهند و جامعه را نسبت به آن غفلت هشدار می دهند که خود به خود خیزش اجتماعی در جامعه پدید می آید. یک نکته دیگر اینکه فکر کردن با شک شروع می شود. یعنی تردید در کارایی روش ها یکی از ابزاری بود که غزالی در شرق و دکارت در غرب این مطلب را عنوان کردند. یعنی متفکر چه در مسائل طبیعی چه اجتماعی نتیجه ندادن و عقیم بودن و حل نشدن مشکل را مورد تردید قرار می دهد یعنی شک می کند اینکه چرا راه حل مناسبی برای رفع مشکل پیدا نمی کند. بنابراین می رود به عمق مشکل تا ببیند که این نازایی و حل نشدن فکری، اجتماعی، سیاسی و تمدنی از کجا ناشی می شود وقتی موانع عقب ماندگی را تشخیص داد آن وقت راه حل بدست می آید.

ثقفی تصریح کرد: سومین مسئله درست مطرح کردن مسئله است یعنی جامعه با مشکل و مسئله باید روبرو شود. انسان اگر در زندگی با مشکل روبرو نشود خلاقیت و مدیریت نخواهد داشت که چگونه مشکل را حل کند. لذا مشکلی که بیشتر در شرق هم است با مسئله درست روبرو نشدن است و به اصطلاح صورت مسئله را به جای حل مسئله پاک می کنند که این کار اولین گام در گمراهی و اضلال و خودبینی و جهل آسا برای جامعه محسوب می شود.

این محقق و پژوهشگر حوزه جامعه شناسی یادآور شد: چهارمین مسئله ای که در زمینه اجتماعی در باب علم و دین مطرح است مسئله مقایسه است. قرآن می فرماید چرا دو روزتان یکسان است یعنی امروزتان را با دیروز مقایسه کنید و امروزتان باید بهتر از دیروزتان باشد. باید همیشه با ملل همسان خود را مقایسه کنیم. مقایسه همیشه رمز هشدار برای جامعه است. حالا وقتی علم مطرح است باید بدانیم کدام علم مورد نیاز جامعه ما است یا جامعه از کمبود کدام علم رنج می برد. امیر کبیر با تأسیس دارالفنون به علوم فنی معماری، پزشکی صنعت توجه کرد و عباس میرزا پس از شکست ایران در جنگهای ایران و روس به تأسیس دانشگاه نظامی توجه کرد . الان هم علمی که در جامعه ما مطرح است علوم انسانی و مدیریتی است. مدیریت ها ضعیف است. بنابراین در علوم انسانی و مدیریتی باید تأمل کنیم. اینکه با یک حالت تعصب و ایدئولوژیکی فراورده های علمی بشری را مورد بی مهری قرار دهیم  این درست نیست. طبق آموزه اسلام باید بهترین های ملل را بگیریم و کجی هایشان را رها کنیم. بنابراین به جز علم سحر و جادو همه علوم در اسلام مطلوب بوده است.

 این استاد جامعه شناسی دین گفت: همچنین نباید به یک بعد جامعه توجه کرد برای مثال عقلانیت در اسلام تأکید شده اما فقط فلسفه الهیات در اسلام رشد پیدا کرد اما ابعاد و مکاتب دیگر فلسفی در میان مسلمان ها حتی از صدر اسلام هم مورد توجه قرار نگرفت. در دنیای جدید برای هر علمی فلسفه آن علم مطرح است و این چیزی است که در کشور ما اصلاً دانشمند ندارد. آن چیزی که در دروه معاصر در این خصوص داشتیم چند ترجمه از یحیی مهدوی و کارهای دکتر سروش است که در فلسفه علوم انسانی رساله ها و کتاب هایی نوشت. البته نظرات سروش اقتباسی است و خودش هم تلخیصاتی دارد.   

وی افزود: آیت الله صادق لاریجانی در همایش آخوند خراسانی پیشنهاد کرد که فلسفه علوم در حوزه ها تدریس شود. بنابراین تشخیص اینکه چه علمی در کشور مفید است مهم است. البته ایران در بخش نانو تکنولوژی در بخش صنعت پیشرفت های حاصل کرده است اما باید در علوم انسانی هم سرمایه گذاری کنیم و نخبگان علمی پرورش دهیم تا با نظریه پردازی در علوم انسانی و اجتماعی بتوانیم در این علوم پیشرفت کنیم. پیشرفت در علوم انسانی کلید پیشرفت و توسعه اجتماعی و فرهنگی کشور است. اینکه به صورت افراطی از علوم انسانی انتقاد کنیم مشکل را حل نخواهد کرد. راه حل مشکل مواجه شدن با مشکل است نه پاک کردن صورت مسئله.