مرکز رشد علوم انسانی قم

مرحوم علامه مجلسى مى گوید: روز عرفه از اعیاد بزرگ اسلامى است و کسى که بتواند این روز را در عرفات باشد، توفیق بزرگى دارد. این روز اعمال و دعاهاى فراوانى دارد و بهترین عمل در این روز، دعا است. این روز، براى تقویت معرفت الهى و رابطه عمیق تر با حضرت حق و شناخت صفات جمال و جلال پروردگار، بسیار مناسب و مغتنم است. این روز به ویژه براى کسانى که در سرزمین پرخاطره و انسانساز عرفات باشند و در مناسک حج شرکت داشته باشند، سعادت مضاعف خواهد بود. آنان که در لباس سفید احرام، با قلبى مملو از عشق خداوند، دعاى عرفه امام حسین(ع) را در سرزمین عرفات زمزمه مى کنند، از این زلال معرفت ناب، بیش از دیگران سیراب مى شوند.

امام باقر(ع) از امام زین العابدین(ع) روایت کرده است که آن حضرت در روز عرفه جمعى را مشاهده کرد که دست نیاز به سوى مردم دراز کرده و کمک مى خواستند! حضرت فرمود: واى بر شما! آیا از غیر خدا در این روز حاجت مى طلبید در حالى که در این روز امید مى رود که فضل خداوند حتى شامل بچه هایى شود که در شکم مادرانند. در روز عرفه مخصوصا دعا براى مؤمنان و دوستان بسیار سفارش شده است. چه آنان که زنده اند و چه کسانى که از دنیا رفته اند.

از ابراهیم بن هاشم که از بزرگان شیعه است چنین نقل شده که  عبدالله بن جندب را در سرزمین عرفات دیدم که در روز عرفه، غرق در دعا و راز و نیاز بود. دستهاى خود را به سوى آسمان بلند کرده بود و اشک از چشمانش سرازیر بود، و فراوان گریه مى کرد; در پایان نزد او رفتم و گفتم: وقوف و عبادت هیچ کس را مثل تو ندیدم. گفت به خدا سوگند! فقط براى برادران مؤمن دعا کردم، زیرا از امام موسى کاظم(ع) شنیدم که فرمود: هر کس براى برادران مؤمن خود دعا کند، از عرش ندا مى رسد که صد هزار برابر آن براى خود تو خواهد بود و من نخواستم از صد هزار برابر دعاى فرشتگان که یقیناً مستجاب است، دست بردارم! و براى خودم دعا کنم که نمى دانم مستجاب خواهد شد یا خیر!

اعمال روز عرفه:

براى روز عرفه چند عمل وارد شده است:

۱ـ روزه گرفتن که پاداش فراوانى دارد. ولى اگر روزه در آن روز سبب ضعف و ناتوانى جهت دعا و انجام اعمال و عبادات روز عرفه شود ترک آن بهتر است! البته روزه مربوط به کسانى است که در وطن هستند یا قصد اقامت ده روز کرده اند.

۲ـ غسل کردن قبل از غروب آفتاب.

۳ـ زیارت امام حسین(ع) که زیارت آن حضرت در روز عرفه طبق روایتى از امام صادق(ع) پاداش حج و عمره بسیار و جهاد فراوان دارد.

در روایت دیگرى از امام صادق(ع) نقل شده است که خداوند در روز عرفه، توجه خاصى به زائران قبر امام حسین(ع) دارد، حاجاتشان را برآورده مى سازد و گناهانشان را مى آمرزد.

در حدیث دیگرى از سه امام بزرگوار، امام صادق و امام کاظم و امام رضا(ع) آمده است که هر کس روز عرفه به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند او را با ایمان محکم همراه با اطمینان باز مى گرداند. به هر حال همان گونه که سید بن طاووس در اقبال فرموده است: احادیث در فضیلت زیارت امام حسین(ع) در روز عرفه، متواتر است. به همین دلیل سیل مشتاقان در این روز به سوى مرقد آن حضرت سرازیر مى شود.

زیارت مخصوص امام حسین(ع) در روز عرفه در مفاتیح الجنان آمده است.

۴ـ پس از نماز عصر و قبل از آنکه دعاهاى روز عرفه را بخواند دو رکعت نماز در زیر آسمان به جا آورد و به گناهان و خطاهاى خود اعتراف کند که امام صادق(علیه السلام) فرمود: هر کس چنین کند پاداش کسانى که در سرزمین عرفاتند را خواهد داشت و گناهانش آمرزیده گردد.

مرحوم شیخ کفعمى کیفیت نماز را این گونه آورده است: پس از آن که نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نیکو، به جا آوردى، دو رکعت نماز بخوان در رکعت اول بعد از سوره حمد، سوره توحید (قل هو الله احد و در رکعت دوم، پس از سوره حمد، سوره قُل یا اَیُّهَا الْکافِرُون را بخوان. بعد از آن نیز چهار رکعت نماز بگزار(هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعت بعد از سوره حمد، پنجاه مرتبه سوره توحید را بخوان که نماز امیرالمؤمنین نیز به همین صورت است. آنگاه این تسبیحات را که از رسول خدا نقل شده است و  سید بن طاووس آنرا در اقبا» آورده، بخوان: سُبْحانَ مَنْ فِى السَّماءِ عَرْشُهُ…

آنگاه صد مرتبه بگو: سُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَ اللّهُ اَکْبَرُ: منزه است خدا و حمد از آن خداست و معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگ تر از توصیف است و صد مرتبه سوره قُل هُوَ اللّهُ أحَد را بخوان.

صد مرتبه آیة الکرسى. صد مرتبه صلوات بر محمّد و آل محمّد. ده مرتبه لااِلـهَ اِلاَّ اللهُ، وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، یُحْیى معبودى جز خدا نیست یگانه اى که شریک ندارد پادشاهى خاصّ اوست و از آن اوست حمد زنده کند. وَیُمیتُ، وَیُمیتُ وَیُحْیى، وَهُوَ حَىٌّ لا یَمُوتُ، بِیَدِهِ الْخَیْرُ، وَهُوَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ و بمیراند و بمیراند و زنده کند و اوست زنده اى که نمیرد هر چه خیر است به دست اوست و او بر همه چیز تواناست. ۱۰ مرتبه اَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذى لا اِلـهَ اِلاّ هُوَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ، وَاَتُوبُ اِلَیْهِ: آمرزش خواهم از خدایى که معبود به حقى جز او نیست که زنده و پاینده است و به سویش توبه کنم.

۱۰ مرتبه یا اَللهُ، ۱۰ مرتبه یا رَحْمنُ، ۱۰ مرتبه یا رَحیمُ، ۱۰ مرتبه یا بَدیعَ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ، یا ذَاالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، ۱۰ مرتبه یا حَىُّ یا قَیُّومُ، ۱۰ مرتبه یا حَنّانُ یا مَنّانُ، ۱۰ مرتبه یا لا اِلـهَ اِلاَّ اَنْتَ، ۱۰ مرتبه آمینَ.

پس آنگاه بگو: اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ یا مَنْ هُوَ اَقْرَبُ اِلَىَّ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ، یا مَنْ یَحُولُ: خدایا از تو خواهم اى کسى که او نزدیکتر است به من از رگ گردن اى که حائل شود. بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ، یا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الاَْعْلى وَ بِالاُْفُقِ الْمُبینِ، یا مَنْ هُوَ: میان انسان و دلش اى که او در دیدگاه اعلى است و در افق آشکارى است اى که او. الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى، یا مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ، وَ هُوَ السَّمیعُ: بخشاینده است و بر عرش استیلا دارد اى که نیست مانندش چیزى و او شنوا و. الْبَصیرُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد: بیناست از تو خواهم که درود فرستى بر محمّد و آل محمد: آنگاه حاجت خود را از خداوند طلب کن که برآورده خواهد شد، ان شاءاللّه.

مرحوم کفعمى در ادامه مى افزاید: پس از آن این صلوات را بخوان; امام صادق(ع) فرمود: هر کس بخواهد محمّد و آل محمّد را با صلوات بر آنان مسرور و خشنود سازد، این صلوات را بخواند: اَللّهُمَّ یا اَجْوَدَ مَنْ اَعْطى، وَیا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ، وَیا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ: خدایا اى بخشنده ترین عطابخشان و اى بهترین درخواست شدگان و اى مهربانترین کسى که از او مهربانى جویند. اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِهِ فِى الاَْوَّلینَ، وَصَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِهِ فِى: خدایا درود فرست بر محمّد و آلش در زمره پیشینیان و درود فرست بر محمّد و آلش در زمره. الاْخِرینَ، وَصَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِهِ فِى الْمَلاَِ الاَْعْلى، وَصَلِّ عَلى مُحَمَّد: پسینیان و درود فرست بر محمّد و آلش در ساکنین عالم بالا و درود فرست بر محمّد.

وَآلِهِ فِى الْمُرْسَلینَ، اَللّهُمَّ اَعْطِ مُحَمَّداً وَ آلَهُ الْوَسیلَةَ وَ الْفَضیلَةَ: و آلش در زمره مرسلین خدایا عطا کن به محمّد و آلش مقام وسیله و فضیلت. وَالشَّرَفَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الدَّرَجَةَ الْکَبیرَةَ، اَللّهُمَّ اِنّى آمَنْتُ بِمُحَمَّد صَلَّى اللهُ: و شرف و رفعت و درجه بلند خدایا من ایمان آوردم به محمّد صلى الله. عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ اَرَهُ، فَلا تَحْرِمْنى فِى الْقِیمَةِ رُؤْیَتَهُ، وَ ارْزُقْنى صُحْبَتَهُ: علیه و آله با این که او را ندیده ام پس در روز قیامت از دیدارش محرومم مفرما و مصاحبت و همنشینى او را روزیم فرما.

وَتَوَفَّنى عَلى مِلَّتِهِ، وَ اسْقِنى مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِیّاً سآئِغاً هَنیئاً، لا: و بر کیش او بمیرانم و بنوشانم از حوض او (حوض کوثر) نوشاندنى سیراب و جانبخش و گوارا که. اَظْمَأُ بَعْدَهُ اَبَداً، اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ، اَللّهُمَّ اِنّى آمَنْتُ بِمُحَمَّد صَلَّى: پس از آن هرگز تشنه نشوم که براستى تو بر هر چیز توانایى خدایا من ایمان آورده ام به محمّد صلى. اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ وَلَمْ اَرَهُ، فَعَرِّفْنى فِى الْجِنانِ وَجْهَهُ، اَللّـهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً: الله علیه وآله و او را ندیده ام پس در بهشت رویش را به من نشان ده خدایا برسان به محمّد.

صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ مِنّى، تَحِیَّةً کَثیرَةً وَسَلاماً: صلى الله علیه و آله از جانب من تحیتى بسیار و سلامى. آنگاه دعاى «امّ داوود» را بخوان (که در اعمال نیمه ماه رجب ـ صفحه ۶۴۷ ـ گذشت). سپس این تسبیحات را که پاداش فراوانى دارد.

بخوان: سُبْحانَ اللهِ قَبْلَ کُلِّ اَحَد، وَ سُبْحانَ اللهِ بَعْدَ کُلِّ اَحَد، وَ سُبْحانَ اللهِ مَعَ: منزه باد خدا پیش ازهر کس و منزه باد خدا پس از هرکس و منزه باد خدا با. کُلِّ اَحَد، وَ سُبْحانَ اللهِ یَبْقى رَبُّنا و یَفْنى کُلُّ أَحَد، وَ سُبْحانَ اللهِ تَسْبیحاً: هرکس و منزه باد خدا که باقى ماند پروردگار ما و فانى شود هرکس و منزه باد خدا تنزیهى. یَفْضُلُ تَسْبیحَ الْمُسَبِّحینَ فَضْلاً کَثیراً قَبْلَ کُلِّ اَحَد، وَ سُبْحانَ اللهِ: که فزونى گیرد بر تسبیح تسبیح گویان فزونى بسیارى پیش از هرکس و منزه باد خدا. تَسْبیحاً یَفْضُلُ تَسْبیحَ الْمُسَبِّحینَ فَضْلاً کَثیراً بَعْدَ کُلِّ اَحَد، وَ سُبْحانَ: تنزیهى که فزونى گیرد برتسبیح تسبیح گویان فزونى بسیارى پس از هر کس و منزه باد. اللهِ تَسْبیحاً یَفْضُلُ تَسْبیحَ الْمُسَبِّحینَ فَضْلاً کَثیراً مَعَ کُلِّ اَحَد، وَسُبْحانَ: خدا تنزیهى که فزونى گیرد بر تسبیح تسبیح گویان فزونى بسیار با هر کس، و منزه باد. اللهِ تَسْبیحاً یَفْضُلُ تَسْبیحَ الْمُسَبِّحینَ فَضْلاً کَثیراً لِرَبِّنَا الْباقى وَیَفْنى کُلُّ: خدا تنزیهى که فزونى گیرد بر تسبیح تسبیح گویان برترى بسیارى براى پروردگار ما که باقى ماند و جز او فانى شود هر. اَحَد، وَ سُبْحانَ اللهِ تَسْبیحاً لا یُحْصى وَ لا یُدْرى وَ لا یُنْسى، وَ لا یَبْلى: کس و منزه باد خدا تنزیهى که به شماره در نیاید و دانسته نشود و فراموش نگردد و کهنه نشود.

وَ لا یَفْنى وَ لَیْسَ لَهُ مُنْتَهى، وَ سُبْحانَ اللهِ تَسْبیحاً یَدُومُ بِدَوامِهِ، وَ یَبْقى: و فنا نپذیرد و انتهایى برایش نباشد و منزه باد خدا تنزیهى که دوام داشته باشدبه دوام او و باقى ماند. بِبَقآئِهِ فى سِنِى الْعالَمینَ، وَ شُهُورِ الدُّهُورِ، وَ اَیّامِ الدُّنْیا وَ ساعاتِ اللَّیْلِ: به بقاى او در طول سالهاى این جهان و سایر جهانیان و ماههاى این روزگار و هر روزگار و روزهاى دنیا و ساعات شب. وَ النَّهارِ، وَ سُبْحانَ اللهِ اَبَدَ الاَْبَدِ، وَمَعَ الاَْبَدِ مِمّا لا یُحْصیهِ الْعَدَدُ، وَ لا: و روز و منزه باد خدا تا جاویدان است جاوید و و همراه با جاوید بد انسان که شماره اش نتوان کرد. یُفْنیهِ الاَْمَدُ، وَ لا یَقْطَعُهُ الاَْبَدُ، وَتَبارَکَ اللهُ اَحْسَنُ الْخالِقینَ: زمان و مدت آن را به فنا نکشاند و قطعش نکند «هرگز» و بزرگ است خدا بهترین آفریدگان.

بار دیگر همین دعا را بخوان، ولى بجاى سُبْحانَ اللّهِ قَبْلَ کلِّ أَحَد، بگو: وَ الْحَمْدُ لِلّه قَبْلَ کُلِّ اَحَد، و هر جا که کلمه سُبْحانَ اللّه دارد; به جاى آن اَلْحَمدُ لِلّه بگو و دعا را تا آخر بخوان. براى بار سوم از ابتدا شروع کن ولى این بار به جاى سُبْحانَ اللّهِ، بگو: لا إِلهَ إلاّ اللّه. مثلاً بگو: لا إله إلاّ اللّه قَبْلَ کُلِّ أَحَد… در مرتبه چهارم، دعا را از ابتدا شروع کن و تا آخر بخوان، ولى به جاى سبحان اللّه بگو أللّه اکبر. مثلاً مى گویى: أللّه أکبر قَبلَ کلِّ أحد… سپس دعاى أللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّأ وَ تَهَیَّأَ را بخوان (که در اعمال شب جمعه، صفحه ۹۶۶ خواهد آمد. آنگاه با نهایت خشوع و فروتنى، دعاى چهل و هفتم «صحیفه سجّادیّه» را بخوان که بسیار دعاى گران قدر و ارزشمندى است.

دعاى معروف عرفه

از جمله دعاهایى که خواندنش در روز عرفه سفارش شده است دعاى معروف و مشهور سالار شهیدان امام حسین(علیه السلام) است که ازمحتواى بسیارباارزش وبى نظیرى برخورداراست;این دعاى پرفیض،گنجینه اى از معارف اسلامى است که راه خداشناسى و توبه و بازگشت به او را، به هر خداجوى مسلمانى مى آموزد، و روح را به بالاترین اوج معرفت، مى رساند; مى توان گفت یک دوره عرفان اسلامى در آن درج است.

بشر و بشیر از فرزندان غالب اسدى روایت کرده اند که عصر روز عرفه در سرزمین عرفات خدمت امام حسین(ع) بودیم که آن حضرت با گروهى از اهل بیت و شیعیان خود، در نهایت خشوع و فروتنى، از خیمه خویش بیرون آمدند و در قسمت چپ کوه [جبل الرحمه] کوه معروفى است در وسط عرفات، رو به سوى کعبه ایستادند و همانند فقیر و نیازمندى که چیزى طلب کند، دستها را در برابر صورت گرفتند و دعای معروف عرفه امام حسین را خواندند که در مفاتیح آمده است.