دکتر خلیل میرزایی، دکترای جامعه شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در تعریف جامعه شناسی شناخت به خبرنگار مهر گفت: وقتی صحبت از جامعه شناختی معرفت می کنیم منظور جامعه شناسی شناخت است. در این معنا باید به این سوال پاسخ دهیم که جامعه شناسی چگونه به شناخت می رسد و خود را نقد می کند. بسیاری از جامعه شناسان بر این باورند که جامعه شناسی در ابتدا باید بتواند از دو باب خود را نقد کند؛ یکی روش های شناخت و دیگری کاربردهای شناخت است.
وی در پاسخ به این سوال که چگونه می توان به شناخت دست یافت؟ این طور پاسخ داد: بسیاری بر این باورند که با استفاده از ابزارهایی که در علوم طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد می توان به شناخت رسید، اما در مقابل عده ای دیگر از جامعه شناسان بر این عقیده هستند که در مورد افراد جامعه نمی توان همچون ابزارهای علوم طبیعی برخورد کرد چراکه بحث در مورد افراد و شناخت آنها با اشیاء و ابزارها بسیار متفاوت است. البته این امکان وجود دارد که شناخت حاصل شود اما با روش های متفاوت. در اینجا بحث کنش ها و آدم ها مطرح می شود اینکه افراد در جوامع مختلف، خواسته ها، نیازها و ویژگی های متفاوت دارند و همین موضوع باعث می شود روش های شناخت آنها نیز متفاوت باشد. دستیابی به این مقصود تنها از طریق جامعه شناختی معرفت حاصل می شود که در حقیقت همان جامعه شناختی شناخت است.
این پژوهشگر و مؤلف جامعه شناسی افزود: معرفت از نظرگاه علمی به معنای شناخت است وقتی می گوییم جامعه شناسی معرفت، منظور جامعه شناسی شناخت است. در این نوع جامعه شناسی به بررسی این موضوع می پردازیم که چرا عامه برخی موضوعات را نشانه معرفت می دانند. به عبارت دیگر این نوع جامعه شناسی به تحقیق درباره این موضوع می پردازد که از منظر اجتماعی و فرهنگی چه چیزهایی مورد قبول عرف قرار می گیرد یا به اصطلاح به عنوان معرفت در نظر گرفته می شود یعنی انجام آنها از نظر عامه خوب است و چرا؟ به عنوان مثال وقت می گویند فلانی آدم با معرفتی است یعنی کارهایی انجام می دهد که با عرف و خواست های مردم متناسب است. در این معنا جامعه شناسی با عموم زندگی روزمره تک تک کنش گران سرو کار دارد. کنش گرانی که شامل عامه مردم می شوند. این جامعه شناسی، جامعه شناسی معرفت، جامعه شناسی شناخت یا ارزشی امور زندگی روزمره مردم است.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد ادامه داد: در جامعه شناسی شناخت، کنش انسان ها بر اساس سود و هزینه یا به عبارت دیگر بر اساس تئوری های مبادله مورد محاسبه قرار می گیرد. به این معنی که کنش هایی که سود آنها بر هزینه آنها برتری و روند افزایشی دارد امکان تکرار آنها نیز وجود دارد. از نظر عامه رفتارها و کنش هایی معرفت به شمار می آید که برای سایر کنش گران سودمند هستند. بر اساس تعریف اجتماعی، معرفت در معنای عام یک نوع کنشی است که سود آن نسبت به هزینه اش برتری دارد، البته تعریف معرفت در میان قشرهای مختلف و جوامع مختلف متفاوت است و به برداشت، هدف، سود، زیان و کنش گر بستگی دارد. ممکن است رفتارهایی در میان اعضای یک گروه، سازمان یا جامعه ای خوب و مثبت تلقی شود و نشانه معرفت به حساب آید، اما انجام همان کارها در جامعه دیگر ممکن است به بی معرفتی نسبت داده شود. بنابراین می توان گفت معرفت یک امر نسبی است. فرهنگ نیز چنین شرایطی دارد و نسبی به شمار می آید، یعنی آنچه که در جامعه ای خوب و پسندیده است در جامعه دیگر ممکن است زشت و بد تلقی شود و برعکس. به عنوان مثال حجاب در جامعه ایران به عنوان یک هنجار در نظر گرفته شده است اما در جامعه فرانسه یک نوع بی هنجاری تلقی می شود. معرفت هم بسته به برداشت هایی که کنش گر از یک کنش دارد می تواند تفسیر شود.
این جامعه شناس تصریح کرد: در تعریف سنتی، کارهایی که بیشترین سود و کمترین هزینه را برای طرف مقابل دارد معرفت خوانده می شود و در تعریف جامعه شناختی به رفتارهایی که معمولاً به صورت عام المنفعه و به سود عام انجام می گیرد و از قبل آن رفتارها دیگران نیز منتفع می شوند معرفت به حساب می آیند.
