مرکز رشد علوم انسانی قم

به گزارش پارک علم و فناوری قم به نقل از مهر، کتاب «Religion Law and Tradition » اندرو هوکسلی، حقوق مذهب و سنت را تلاشی جهت ارائه پاسخی به پرسش اصلی پژوهش می داند. پرسش اصلی مطرح شده در این کتاب از این قرار است: چند گونه سنت حقوقی در جهان وجود دارد؟ جهت پاسخ به این پرسش پژوهشی در حوزه «حقوق و مذهب» انجام شده است.

پژوهشی که طی آن نویسندگان در مقالاتی چند به مطالعه و بررسی تفاوتها و تشابه های میان میراثهای کهن حقوقی اقدام می ورزد. در این اثر در راستای دستیابی به چنین هدفی ایشان به بررسی میراث حقوقی ادیان الهی خاورمیانه و ادیان شرقی همت می گمارند. به گفته ویراستار اثر، در بخش پیشگفتار، مطالعه حقوق تطبیقی را می توان به مثابه راهکاری جهت یافتن همانندیهای جوامع و گروه های فکری و اعتقادی گوناگون به شمار آورد.

همچنان که آمد کتاب «حقوق مذهب و سنت» دربردارنده مقالات متعددی درخصوص سنت حقوق رومی، اسلامی، یهودی، چینی، بودایی و هندو است. با توجه به سیر کلی مباحث اثر می توان گفت ذیل رویکردی همسان نویسندگان مقاله های مندرج در کتاب با رهیافتی تاریخی ـ تطبیقی دست به مطالعه تطبیقی حقوق در ادیان مختلف یازیده اند.

با توجه به روش مورد استفاده در این تحقیق اندرو هوکسلی در پیشگفتار کتاب بر این باور است که مطالعه حقوق از زاویه ادیان مختلف می تواند مطالعه ای تطبیقی در دو ساحت حقوق و دین را پوشش دهد؛ پژوهشی که در جایگاه خود موجب شناخت هرچه بیشتر شباهتها و تفاوتهای مبانی حقوقی ادیان مختلف خواهد گردید. علاوه بر آن بهره گیری از چنین روشی امکان یا عدم امکان دستیابی به توافق برای دستیابی به اجماعی واحد در راستای بهره گیری از سیستم حقوقی یکسان را در میان عقاید و گروه های مختلف یک جامعه بررسی خواهد نمود.

کتاب در یک پیشگفتار و ۱۰ بخش تنظیم شده است که هر بخش خود مقاله ای مستقل است. ذیلا به ذکر عناوین و عمده مباحث بخشهای کتاب می پردازیم.

بخش نخست با عنوان «ادعاهای مذهبی درخصوص مباحث حقوقی در کتاب مقدس» به مطالعه مباحث حقوقی مطرح شده در متن کتاب مقدس می پردازد. نویسنده بخشهایی از کتاب مقدس را، که می توان فحوایی حقوقی برای آن در نظر گرفت، به مثابه منبعی برای قواعد و احکام حقوقی در دوره های مختلف تاریخی یاد می نماید. نیاز به یادآوری است که مطالب این بخش با رویکردی تاریخی به نگارش درآمده است.

«یهودیت به مثابه یک نظام حقوقی دینی» عنوان بخش دوم است. نویسنده مقاله مندرج در این بخش کتاب با توجهی متشرعاته به آموزه های رفتاری دین یهود قائل به دارابودن استعدادی حقوقی برای آموزه های این دین می گردد.

مقاله ارائه شده در بخش سوم اثر در پی پاسخ به این پرسش برآمده است که آیا با توجه ای کلی به مؤلفه های وحیانی دین می توان به نوعی نظام حقوقی کلی دست یافت؟ آن هم نظام حقوقی ای که بتواند مناسبات اعضای جامعه را در سطوح مختلف و در دوره ها و زمان های گوناگون تنظیم نماید. پرسش هایی از این دست همراه با این پرسش بنیادین که آیا دین به مثابه راه ارتباطی میان انسان و خداوند می تواند معیار و منطق ارتباط میان انسان ها قلمداد گردد؟ شالوده مباحث این بخش را تشکیل می دهند. در پاسخ به پرسش هایی از این دست به دیدگاه های حکما و اندیشمندانی همچون کارنلوتی ایتالیایی اشاره می شود.

چهارمین مقاله این کتاب با عنوان «حقوق اسلامی و دولت» به مقوله چگونگی شکل گیری مناسبات سیاسی در جهان اسلام و روابط میان نهاد سیاست و حقوق در تاریخ اسلام می پردازد. چگونگی ارتباط میان شریعت، حقوق دولتی و سنت های محلی محور اصلی مباحث این بخش راتشکیل می دهد.

«حقوق و دین در چین قدیم»، «حقوق هندو به مثابه سیستمی مذهبی» و «حقوق بودایی به مثابه سیستمی مذهبی» عناوین بخشهای بعدی کتاب هستند. مقالات درج گردیده در این بخش ها به مطالعه سنت های حقوقی و مذهبی شرق آسیا همت می گمارند.

سه مقاله پایانی اثر در بردارنده مباحثی هستند که به ارائه مطالبی در خصوص ارتباط میان دین و حقوق به طور کلی می پردازند. نگارندگان در این مقالات به بررسی ارتباط میان دین و حقوق به مثابه بحثی مبنایی می نگرند که در جایگاه خود می تواند دربردارنده مباحث تاریخی، کلامی و سیاسی باشد. مقاله ای که در بخش نهم گنجانده شده است به بررسی دیدگاه های فلاسفه حقوق رومی و یهودی اختصاص یافته است.

مبحث پایانی اثر به ارائه مطالبی راجع به «حقوق دینی به مثابه نظامی حقوقی» می پردازد. نویسنده این بخش بر آن است تا به ارائه بحثی تطبیقی در این باره نائل آید. به باور وی دستیابی به حقوق مبتنی بر آموزه های مذهبی خواست نیمی از جمعیت جهان است که به طور عمده در وضعیت کنونی تحت لوای حقوق سکولار به حل و فصل مسائل حقوقی خود می پردازند. وی در پژوهش خود در پی بررسی چگونگی امکان تدوین حقوق مذهبی در ادیان مختلف برآمده است.

مقالات گردآوری شده در این اثر ضمن آنکه مباحث متنوعی را در حوزه ادیان پوشش می دهند از طرح نمودن مباحث کلی مرتبط با موضوع اثر غافل نمانده اند.